15 april 1943: Het Tweede OD-proces

In de periode tussen november 1941 en begin september 1942 werden honderd mannen door de Duitse bezetter opgepakt die op de een of andere manier betrokken waren bij de Ordedienst. Vervolgens werden zij aangeklaagd in het zogenaamde Tweede OD-proces. De Duitsers waren er op uit om de Ordedienst volledig uit te schakelen. De OD deed zich namelijk voor als organisatie die pas in werking zou treden als de Duitsers vertrokken waren en dan de orde in een gezagsvacuüm zou garanderen. Maar de Duitsers zagen er een bewapende strijdgroep in, die niet alleen de Engelsen kon helpen om Duitsland aan te vallen, maar ook al eerder tot sabotage, inlichtingenwerk en andere vormen van daadwerkelijk verzet kon overgaan. Had de organisatie niet een militaire structuur met commandanten en leden door het hele land en een schriftelijk plan met richtlijnen voor het handelen?

De grote arrestatiegolf was het resultaat van hardnekkige vervolging door de Duitse bezetter, van onvoorzichtigheid en informatie uit eerdere verhoren en van pure pech. En van verraad. De organisatie was geïnfiltreerd door ‘vertrouwensmannen’ die voor de Duitsers werkten zoals Mozes Brandon Bravo, Engelbertus Brune, Johnny de Droog, George Ridderhof en Anton van der Waals.

De Sicherheitspolizei kreeg bovendien hulp van twee Haagse politiemannen: Leo Poos en Marten Slagter. Zij waren betrokken bij arrestaties en verhoren van onder meer Joan Schimmelpenninck in de Alexanderstraat, Stuuf Wiardi Beckman, Frans Goedhart en Willem Pasdeloup op het strand in Scheveningen, de groep van Velu en Hertly, sergeant-majoor Hoekstra in de ‘Rijnbar’ te Amsterdam, van Pim Boellaard, Johan de Jonge Mellij en Cor Gootjes na verraad van Pasdeloup en van de groep Bastiaans-Nout en de studenten Bekkie de Loos en Frits van der Schrieck.

Vrijwel alle gedaagden in dit Tweede OD-proces waren eerst in de gevangenis in Scheveningen, het Oranjehotel, geïnterneerd geweest, in meer of minder strikte Einzelhaft (isolatie). Daar werden zij ondervraagd door Kriminalsekretär Bartels en Kriminal-Oberassistent Makowski. Op 6 november 1942 werden de meesten naar Kamp Amersfoort overgebracht, vandaar begin 1943 naar Kamp Vught en op 11 maart 1943 naar Haaren. Enkelen werden rechtstreeks vanuit het Oranjehotel naar Haaren getransporteerd. Daar begon op 15 maart 1943 het proces.

Al eerder hadden de Duitsers een groot aantal personen gevonnist die in meer of mindere mate bij de Ordedienst betrokken waren, in wat achteraf het eerste OD-proces genoemd is. In april 1942 waren 72 mannen van de Ordedienst, onder wie de oprichter luitenant-kolonel Johan Westerveld en de tweede chef-staf luitenant-kolonel Peter Versteegh en de groep-Mekel ter dood veroordeeld. Op 2 mei waren ze in Sachsenhausen gefusilleerd.

De Duitsers zagen daarna in de OD nog steeds de grootste en gevaarlijke verzetsorganisatie en wilden met een bijzonder hard vonnis een afschrikwekkend voorbeeld stellen. De aanklacht luidde sabotage, spionage, wapenbezit en begunstiging van de vijand. In het bijzonder werd het de militairen onder hen aangerekend dat zij hun erewoord hadden gegeven, maar toch vijandelijke activiteiten tegen Duitsland hadden ondernomen. Tegen een groep van 28 hoofdverdachten werd op 15 april de doodstraf geëist en op 27 april werden 21 doodvonnissen uitgesproken.

De terdoodveroordeelden werden naar de Wehrmachtgefängnis aan de Gansstraat in Utrecht overgebracht, waar ze bezoek mochten ontvangen en met hun familie konden corresponderen. Daarna was het wachten op het resultaat van de gratieverzoeken. Slechts vier werden er verleend: aan Willem Röell, Willem Kolff, Nicolaas Tibo en Jan Velu, vanwege hun leeftijd en mogelijk vanwege hun kleinere rol binnen de Ordedienst. Röell kreeg vestigingsstraf in Germersheim, de andere drie werden naar concentratiekampen afgevoerd, waar ze omkwamen door ziekte en ontbering.

Op 29 juli 1943 werden 16 mannen gefusilleerd ter Leusderheide. De zeventiende, Broer Moonen, kreeg uitstel wegens ziekte. Hij werd op 7 augustus gefusilleerd.

Een week later werd door de Wehrmachtbefehlshaber in Nederland bekend gemaakt dat de doodvonnissen waren voltrokken.

De zeventien mannen waren:

---